Big Bang και διαλεκτικός υλισμός

Ένα θέμα που απασχολεί πολύ κόσμο όλα τα χρόνια, είναι το πώς έγινε ο κόσμος μας. Φυσικά στις παλιότερες συντηρητικές κοινωνίες αλλά και σήμερα ακόμα, ένα πολύ μεγάλο μέρος της ανθρωπότητας πιστεύει ότι τον κόσμο, το σύμπαν, τα πάντα δηλαδή τα έφτιαξε ένας θεός, ή τελωσπάντων μια οντότητα με βούληση κλπ.

Αυτή όπως καταλαβαίνουμε είναι η ιδεαλιστική άποψη και είναι η πιο διαδεδομένη στον κόσμο. Ακόμα κι άνθρωποι που δεν έχουν καμμιά σχέση με θρησκεία, δεν πηγαίνουν στις εκκλησίες και τα τζαμιά, δεν προσεύχονται, ακόμα-ακόμα δεν πιστεύουν ότι ο θεός ή θεοί παρεμβαίνουν με κάποιο τρόπο στον κόσμο και όλα κινούνται με τους νόμους της φύσης, στο πιο μεγάλο υπαρξιακό ερώτημα “πώς έγινε ο κόσμος”, οι περισσότεροι άνθρωποι συμφωνούν ότι φτιάχτηκε από “κάτι”. Κι αυτό το κάτι, για να πάρει απόφαση να φτιάξει ένα σύμπαν ολόκληρο, είχε κάποιον λόγο, είχε (και έχει) μια συνείδηση.

Πράγματι, αν ακολουθήσουμε με το μυαλό μας την αιτία κάθε πράγματος και φτάσουμε πολύ-πολύ πίσω στο χρόνο θα διαπιστώσουμε ότι κάπου σταματάει η σκέψη μας. Πέρα απ’ αυτό το όριο, επειδή δεν μπορούμε να σκεφτούμε παραπάνω, λογικό είναι να λέμε ότι υπερβαίνει την αντίληψή μας το ερώτημα της δημιουργίας, οπότε κάτι ανώτερο απ’ τη σκέψη μας γέννησε το σύμπαν.

Η πιο διαδεδομένη επιστημονική θεωρία για τη γένεση του σύμπαντος, σχεδόν όλοι την ξέρουν, είναι αυτή του big bang, της μεγάλης έκρηξης. Η θεωρία αυτή, που έχει μερικές παραλλαγές, λέει χοντρικά ότι όλη η ύλη που υπάρχει στο σύμπαν, όλα τα άστρα, όλοι οι γαλαξίες ήταν κάποτε συγκεντρωμένη σ’ ένα μικρούτσικο σημείο, οπότε φανταστείτε πόσο τεράστια πυκνότητα είχε αυτή η κουκίδα, και κάποια στιγμή “εξερράγη”, σκορπίστηκε όλη η ύλη παντού κι έτσι έγινε το σύμπαν.

Αυτό το σκόρπισμα της ύλης διαρκεί μέχρι και σήμερα. Με παρατηρήσεις που κάνουν οι αστρονόμοι διαπιστώνουν ότι οι γαλαξίες απομακρύνονται ο ένας απ’ τον άλλον, δηλαδή όσο πάει η πυκνότητα του σύμπαντος μικραίνει, αραιώνει η ύλη. Οπότε, ακολουθώντας αυτή τη πορεία αντίστροφα στο χρόνο καταλήγουμε σ’ ένα τόσο δα μικρούτσικο σημείο με ασύλληπτα μεγάλη πυκνότητα. Κι αυτό το σημείο από που προήλθε όμως; Πολύ λογική ερώτηση.

Κατ’ αρχήν να ξεκαθαρίσουμε ένα-δυο πράματα να το καταλάβουμε καλύτερα. Λέμε η ύλη απ’ αυτή την έκρηξη σκορπίστηκε παντού. Αυτό δεν είναι απόλυτα σωστό όμως, γιατί είναι σα να λέμε ότι υπήρχε κάποιος χώρος πιο πριν, το κενό ας πούμε. Αυτό το κενό πώς έγινε; και σε πιο σημείο του τεράστιου αυτού κενού βρισκόταν αυτή η πυκνή κουκίδα;

Η απάντηση σ’ αυτό είναι ότι όχι, δεν μπορούσε να υπάρχει κανένας χώρος, δεν μπορούσε να υπάρχει τίποτα! Η ύλη δεν περιέχεται μέσα σε κάποιο χώρο, η ίδια φτιάχνει το χώρο και τις διαστάσεις του. Λίγο δύσκολο να το χωνέψουμε στην αρχή. Αυτό, αλλα για σκεφτείτε: Αν πούμε ότι η ύλη σκορπίστηκε σε κάποιο χώρο, σημαίνει ότι αυτός ο κάποιος χώρος είχε οριστεί από πριν για να χωρέσει την ύλη. Ποιος έφτιαξε αυτόν τον χώρο; πάλι φαύλος κύκλος που καταλήγει σε κάποια θεία βούληση.

Επιπλέον, τι ερέθισμα δόθηκε σ’ αυτή την κουκίδα με τη πυκνή ύλη ξαφνικά να εκραγεί; πριν δηλαδή η κουκίδα αυτή ήταν ακίνητη; κι αν δεν ήταν τι ήταν; τρίτος φαύλος κύκλος ερωτημάτων. Όλ’ αυτά μας οδηγούν σε μια απλή σχετικά, αλλά τελείως εμπειρική παραδοχή: ότι όσο πίσω στο χρόνο και να πάμε, αρχή του χρόνου, άρα και του σύμπαντος δεν θα βρούμε. Μήπως τελικά το σύμπαν υπήρχε από πάντα;

Max Planck

Ένας Γερμανός φυσικός, ο Max Planck κάποτε έκατσε και υπολόγισε πόσο μικρή μπορεί να ήταν αυτή η κουκίδα. Κι έτσι έβγαλε την περίφημη κλίμακα Planck. Σύμφωνα μ’ αυτή την κλίμακα, ο Planck έλεγε ότι όταν αυτή η κουκίδα είχε διάμετρο ένα πολύ πολύ μικρούτσικο κλάσμα του εκατοστού, κι όταν το σύμπαν είχε “ηλικία” σα να λέμε, ένα πολύ πολύ μικρούτσικο κλάσμα του δευτερολέπτου, πρίν απ’ αυτό δεν μπορούμε να ξέρουμε τι έγινε γιατί η ύλη, σ’ αυτή την τεράστια πυκνότητα παύει να έχει τις ιδιότητες που ξέρουμε, καταρρέουν όπως έλεγε οι νόμοι της φύσης. Δηλαδή, με τους νόμους της φύσης που ισχύουν και μπορούμε να περιγράψουμε, δεν μπορούμε να δούμε με τίποτα αν υπήρξε ποτέ χρονική στιγμή μηδέν. Αυτό από πρώτη άποψη είναι αγνωστικισμός: Όταν λες “δεν μπορώ να ξέρω” ουσιαστικά βάζεις όρια στις γνώσεις σου. Βεβαίως, σ ‘αυτό το σημείο της ανθρώπινης σκέψης που δύσκολα η επιστήμη ξεχωρίζει απ’ την φιλοσοφία, οι γνώσεις μας όντως φτάνουν στα όριά τους γιατί είμαστε στα όρια των πάντων, του σύμπαντος δηλαδή.

Στο υλισμό λέμε ότι η ύλη υπήρχε και θα υπάρχει για πάντα. Όχι γιατί την θεοποιούμε, αλλά γιατί δεν έχει νόημα το ερώτημα ότι “κάτι” την έφτιαξε την ύλη, γιατί πάλι θα αναγκαστούμε να ρωτήσουμε: και τί ή ποιος έφτιαξε αυτό το “κάτι”; Δεν έχει νόημα να μπαίνουμε σ’ ένα τέτοιον φαύλο κύκλο προσπαθώντας να φτάσουμε σε μια αρχική αιτία των πραγμάτων, είναι σα να κυνηγάμε τη σκιά μας. Όμως η θεωρία του μπιγκ μπανγκ είναι αρκετά τεκμηριωμένη επιστημονικά. Όντως το σύμπαν διαστέλλεται (για την ώρα), άρα ξεκίνησε από ένα μικρό σημείο πολύ πολύ παλιά (οι υπολογισμοί λενε ότι η στιγμή της μεγάλης έκρηξης ήταν πάνω κάτω πριν από 15 δισεκατομύρια χρόνια!). Οι διάφορες μορφές που μπορεί να έχει το σύμπαν π.χ λένε ότι μπορεί να είναι άπειρο σε μέγεθος, αλλά μπορεί να είναι και πεπερασμένο, να έχει δηλαδή συγκεκριμένη ποσότητα ύλης, ήδη εμπλουτίζονται με νέα στοιχεία, όπως π.χ ότι μπορεί να υπάρχουν “παράλληλα” σύμπαντα, σαν φυσσαλίδες που βγαίνουν απ’ το δικό μας, ή κι εμείς να είμαστε μια φυσσαλίδα που βγαίνουμε απ’ αλλού. Συνεχώς βλέπουμε νέα επιστημονικά δεδομένα να μακραίνουν τα όρια της ύλης.

Η διαλεκτική όπως είδαμε μας λέει ότι από τη σύγκρουση δυο αντιθέτων βγαίνει κάτι καινούριο κι αυτό ισχύει παντού. Και μάλιστα μας λέει ότι το καινούριο που βγαίνει μέσα απ’ το παλιό, τελικά συγκρούεται μαζί του, επικρατεί μέχρι που το ίδιο να παλιώσει και να γεννήσει κάτι καινούριο πάλι που θα το αντικαταστήσει.

Αυτά που έλεγε ο Planck δεν συγκρούονται μ’ αυτή τη διαλεκτική αρχή. Το σύμπαν πάντα υπήρχε απλά, πριν απ’ τη λεγόμενη κλίμακα Planck είχε πολύ μεγαλύτερη πυκνότητα και διεπόταν από άλλους νόμους. Είναι λάθος να πούμε ότι ήταν “μικρότερο σε μέγεθος” απ’ ότι σήμερα καθώς η έννοια του μεγέθους σε κάτι που περιέχει όλα τα μεγέθη είναι ουσιαστικά άχρηστη. Δεν υπάρχει κάτι άλλο να συγκριθεί από άποψη μεγέθους το σύμπαν: το λέει κι η λέξη είναι το συν-παν, τα πάντα όλα δηλαδή, ό,τι υπήρξε και θα υπάρξει στον αιώνα τον άπαντα. Δεν υπάρχει κάτι άλλο έξω απ’ αυτό να το συγκρίνεις σε μέγεθος. Η ύλη στην κλίμακα Planck ήρθε σε μια πολύ κρίσιμη φάση όπου οι αντικρουόμενες δυνάμεις συγκρούστηκαν, έγινε μια μεγάλη αλλαγή, ένα διαλεκτικό άλμα όπως λέμε και το σύμπαν πέρασε σε μια νέα ποιότητα. Έγινε το σύμπαν με τους φυσικούς νόμους που ξέρουμε σήμερα. Πώς θα εξελιχτεί στο μέλλον; θα συνεχίσει να διαστέλλεται επ’ άπειρον; ή μήπως κάποια στιγμή θα αρχίσει να ξαναμαζεύεται, να συστέλλεται και να ξαναεκραγεί πάλι κ.ο.κ.; (αυτό το ονομάζουμε παλλόμενο σύμπαν).

Δεν ξέρουμε ακόμα, δεν έχουμε αρκετή γνώση πάνω στην ύλη για να προβλέψουμε πώς θα εξελιχτεί το σύμπαν. Ωστόσο, κι εδώ η διαλεκτική, η απότομη μετάβαση από μια κατάσταση σε μια άλλη, η μεταβολή από τούτο σ’ εκείνο, ισχύει κι εδώ. Αυτή η απλή σχετικά εξήγηση, δεν χρειάζεται θεούς και εξωυλικές οντότητες για εξηγήσει με επάρκεια την ιστορία και την εξέλιξη του σύμπαντος και των φυσικών νόμων. Στην επιστήμη λένε ότι, όταν για ένα πρόβλημα υπάρχουν περισσότερες από μια λύσεις, η πιο απλή είναι και η πιο σωστή (ξυράφι του Όκκαμ τη λένε αυτή την αρχή). Γιατί; γιατί η φύση, η ύλη πάντα επιλέγει την πιο απλή διαδρομή, όπως το νερό που σχηματίζει το ρυάκι.